查看“BK:心经”的源代码


='''净名百科'''=
《心经》是简称，全名是[[般若波罗蜜多心经]]（梵语：''Prajñāpāramitā Hṛdaya sūtra''）

“[[般若]]”：梵文“'''prajñā'''”，俗语形态是“Paññā”音译为“般若”（bō rě），这其实就是汉唐时期长安城、洛阳城那一带的民众的发音。现在约定成俗这个词念“般若”。

“[[波罗蜜多]]”：波罗蜜多是梵文词“'''pāramitā'''”这个词的音译。这里的“多”，必须随波罗蜜往前断。它是“pāramitā”这个词尾“'''tā'''”的音译，所以波罗蜜多是一个词，“多”这个字，一定是要随“波罗蜜”往前断，而不能往后断。

“[[心]]”：这个“心”对应的梵文是“hṛdaya”其基本含义就是心脏，在这里引申为要点、要义、核心内容。

所以《心经》是讲般若波罗蜜多的要义、要点的。（在《心经》的经文中有一句叫做“心无挂碍”，这里的“心”对应梵文是“citta”可以理解为“思想”。）

“[[经]]”：“经”佛说的经典，这里的“佛说”也不一定是佛亲口所说，有的时候是菩萨说、是佛的弟子们说，但是当菩萨们说、弟子们说之后，佛陀对菩萨们、弟子们说的法义印可了。因此佛陀印可的菩萨说和弟子说的等同于佛说。

《心经》的这部经文的主体内容，不是佛陀亲口所说，是一位大菩萨叫'''[[观自在菩萨]]'''所说。只不过观自在菩萨说完之后，佛陀印可了，因此《心经》所传达的法义等同于佛说，因此这个经典属于“经”。
='''维基百科'''=
《'''般若波罗蜜多心经'''》（प्रज्ञापारमिताहृदयसूत्र'',Prajñāpāramitā Hṛdaya sūtra'' 藏语：བཅོམ་ལྡན་འདས་མ་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པའི་སྙིང་པོ）是阐述[[大乘佛教]]的[[空]]和[[般若]]思想的经典，又称《'''佛说摩诃般若波罗蜜多心经'''》、《'''[[摩诃般若波罗蜜多心经]]'''》，简称《'''般若心经'''》、《'''心经'''》。本经是《[[大般若波罗蜜多经]]》加以浓缩后成为二百余字的极精简经典，因此是[[般若经]]系列中一部极为重要的经典，本经是《大品般若经》的别生经，取自〈习应品〉和〈劝持品〉<ref>圣严. 心的经典：心经新释. 《心经》的主要部分，即“舍利子！色不异空，……无智亦无得。”计一百零九字，是源自于《大般若经》第四百二十一卷〈观照品〉第三之二，并与《大品般若经‧习应品》第三的内容相同。另外，“是大神咒，……能除一切苦”计二十二字，与《大般若经》第四百二十九卷〈功德品〉第三十二，以及《大品般若经‧劝持品》第三十四的文字大同小异。</ref>，作为《大般若经》的精要而集出，无序分与流通分<ref>窥基《般若波罗蜜多心经幽赞》：“心者坚实妙最之称，大经随机义文俱广，受持传习或生怯退，传法圣者录其坚实妙最之旨，别出此经。”</ref>。与《[[金刚经]]》并为通行最广的般若经。常被认为是可以与般若经类的《金刚经》相互诠释。

==概论==
《般若波罗蜜多心经》为《般若经》的重点结集。其中：

*「[[般若波罗蜜多]]」（梵语：Prajñāpāramitā）：般若（prajñā）直译为“慧”，照了一切诸法，皆不可得，而能通达一切无碍，名为慧。波罗蜜多（pāramitā）是菩萨成就无上究竟菩提的根本资粮。有六种波罗蜜多，“般若波罗蜜多”为其中一种，是彻知空性，了达无我的波罗蜜。

*心（Hṛdaya），原义为[[心脏]]，与[[心 (佛教)|意识心]]（Citta）不同，在此是心要或心髓之意。日本学者[[福井文雅]]，考证「心」（Hṛdaya）有[[密咒]]、[[真言]]、[[陀罗尼]]的含意，因此可译为[[心陀罗尼]]、心咒<ref>慧琳《一切经音义》：「心陀罗尼，梵语，陀罗尼，此云总持，即心持法也。」</ref>。[[支谦]]译本称为《摩诃般若波罗蜜咒》<ref>梁[[僧祐]]《[[出三藏记集]]》卷4：「《摩诃般若波罗蜜咒》一卷，《般若波罗蜜神咒》一卷（异本）。」隋[[费长房]]《历代三宝记》卷4：「《摩诃般若波罗蜜咒经》一卷（或无经字）」</ref>。梵文本中，又称为《般若波罗蜜多心陀罗尼》，藏文本称《薄伽梵母说般若波罗蜜多心要》，皆不称为[[经]]（sūtra）。在大乘佛法中，般若波罗蜜多及其经典最为精要。

故从字面上讲，《摩诃般若波罗蜜多心经》义为“大-[[慧 (佛教)|慧]]-心要-[[契经]]”。

现在流行玄奘译《般若心经》经文结构，乃透过观照自身内在的觉性（观自在菩萨），当六度修行圆满（行深般若波罗蜜多时），达到五蕴皆空的境界，并说明三世诸佛皆是透过这样的修行方式，而证得阿褥多罗三藐三菩提。其来源大部分出于《[[大般若经]]》第二会卷403观照品第三之二，即《大品般若》习应品第三）。「般若波罗蜜多是大神咒……」一段，出于《[[大般若经]]》第二会功德品第三十二，即《大品般若》劝持品第三十四。咒文则出于《佛说陀罗尼集经》第三卷，般若大心陀罗尼第十六。故《心经》是出自《般若经》的精髓，附加密咒真言，才完成现今《心经》组织的型态<ref>见释东初著，《东初全集·般若心经思想史》</ref>。

《心经》是所有佛经中翻译次数最多，译成文种最丰富，并最常被朗读、背诵的经典。有广本及略本两种本子。广本具有序分、正宗分、流通分。略本只有正宗分，[[鸠摩罗什]]与[[玄奘]]译本皆是略本。[[汉传佛教]]中《心经》常见的版本为[[玄奘]]译本，共260个字，其经文言简义丰、博大精深、提纲挈领，直明「第一义谛」，集中展现了般若学的精髓，是[[大乘佛教]]出家及在家佛教徒日常背诵的佛经之一。「色即是空，空即是色」一句即出自该部经文，阐明[[五阴]]（色受想行识）乃至[[十八界]]万法，与诸法空相（没有独立、常存不变的自性，无自性因此无所有）。

== 起源 ==
Jan Nattier教授比较了本经梵文本与汉文本，根据两者差异，主张本经原为汉文，再转译为梵文，而印度在8世纪前没有人提到过心经。日本学者[[福井文雅]]反对此说。在《般若心経の総合的研究》中，福井认为此经虽然在翻译中加入了一些其他因素，但根本上是梵译汉的。日本学者[[原田和宗]]也反对此说。在《「般若心経」の成立史论》中，他比较了本经梵文本、汉文本、藏文本与中世纪印度大乘写本，根据以上的比较，主张本经原为梵文，不可能为汉文。[[比尔·波特]]则推测问题来自现存梵文本的文字错乱，汉文本是从现已佚失的梵文本翻译而来，但此推测目前缺乏证据。

== 版本 ==

《心经》是所有佛经中翻译次数最多，译成文种最丰富，并最常被念诵的经典。有广本及略本两种版本。广本具有序分、正宗分、流通分。略本只有正宗分，鸠摩罗什与玄奘译本皆是略本。至今仍不断有新的译本出现，下面列出部分重要版本。

=== 梵文本 ===
[[日本]]法隆寺贝叶是目前所知最古老的梵文本《心经》，现收藏于东京博物馆。相传此本原为[[迦叶]]尊者手写，后由[[菩提达摩]]传给[[慧思]]禅师，再经由[[小野妹子]]于[[推古天皇]]十七年（西元609年）传入日本<ref>白石真道著，《白石真道佛教学论文集》，日本神奈川县相模原市，京美出版社，1998。此论文集收录[[梵文]]本共14本。</ref>。净严和尚于1694年以梵文[[悉昙体]]手写抄录。穆勒（Max Muller）于1884年转写成[[天城体]]及罗马拼音，传至欧美国家。1957年及1967年，孔睿[[校对|校订]]梵文本。

巴黎，菲尔（H. L. Feer）[[校对|校订]]之梵文本。原本现藏于[[法国国家图书馆]]，Catalogue No.967，为梵藏汉蒙满五本对照本，其梵文为[[兰札文]]体。

在敦煌出土了《唐梵翻对字音般若波罗蜜多心经》，根据此本还原了梵文本。此外，尼泊尔保存了八种梵文版本。

[[文件:心经-贝叶经.jpg|缩略图|日本东京国立博物馆藏两片贝叶经钞本]]

=== 古代汉文本 ===

中国历史上，至宋朝为止，可考的至少有10次汉译，现存7本。

{| class="wikitable sortable"
|-
! 标题 !! 译者 !! 版本 !! 存缺
|-
| 《摩诃般若波罗蜜咒经》 || 存疑(传说是吴·[[支谦]])<ref name="支谦">西晋[[释道安|道安]]的《综理众经目录》与[[梁_(南朝)|梁]]《[[出三藏记集]]》中此经无译者名</ref> || || 缺
|-
| 《[摩诃般若波罗蜜大明咒经]》 || 存疑(传说是[[后秦|姚秦]]·[[鸠摩罗什]])<ref name="支谦"/><ref>鸠摩罗什译作目录中原无此经，唐《[[开元释教录]]》中才首次称鸠摩罗什译。</ref> || 略本 || 存
|-
| 《般若波罗蜜多心经》 || 唐·[[玄奘]]（649年） || 略本 || 存
|-
| 《般若波罗蜜多那经》 || 唐·[[菩提流志]]（693年） || || 缺
|-
| 《摩诃般若髓心经》 || 唐·[[实叉难陀]]（695－710年） || || 缺
|-
| 《普遍智藏般若波罗蜜多心经]》 || 唐·法月（738年）|| 广本 || 存
|-
| 《般若波罗蜜多心经》 || 唐·般若共利言等（790年）|| 广本 || 存
|-
| 《般若波罗蜜多心经》 || 唐·[[智慧轮]]（847－859年）|| 广本 || 存
|-
| 《般若波罗蜜多心经》 || 唐·[[法成]]（敦煌石室本）|| 广本 || 存
|-
| 《圣佛母般若波罗蜜多心经》 || [[宋]]·[[施护]]（980－1000年）|| 广本 || 存
|}

其中以玄奘法师汉译本流通最广，共260字。其译本内容约有20处与今日所见的梵文本不同。日本通行的汉译本共262字，比中国通行本多了2字，即「远离一切颠倒梦想」中的「一切」。

另有两译本，一曰唐三藏法师义净三藏译《佛说般若波罗蜜多心经》（至「即说咒曰」同玄奘译），一曰东天竺国沙门法月三藏译《般若波罗蜜多心经》，二者只见于《日本大藏经》(第35巻 P354-355)中野达慧所编《梵汉般若心经异本集》。

其中义净本在咒语后有一段描述读经功效的流通分,<ref>其内容为：「诵此经破十恶、五逆、九十五种邪道。若欲供养十方诸佛、报十方诸佛恩，当诵观世音般若百遍、千遍，无间昼夜，长诵此经，无愿不果。」</ref>，然而此段亦见于敦煌写本 Or.8210/S.4406(内容大同小异)且不属于经文本身, 是敦煌心经抄本的一种题记, <ref> 参考方广锠《敦煌遗书中的<般若心经>译注》</ref> 因此不能将此本看作是一种译本；法月译本收于法月「重译本」之后，相信是误会了「重译」二字的意思（《大正藏》注：重＝奉诏，唯「重译」也可解作「辗转翻译」，如《史记．卷六十．三王世家》：「远方殊俗，重译而朝，泽及方外。」）而为好事者所造的「初译本」(经后注云：大唐国青龙寺东塔院经本，并无注明为初译）。二者《大正藏》俱未收录。

依藏文本汉译的有：
*《大内译般若波罗蜜多心经》、清康熙据西藏番字旧本译。依此版本，雍正皇帝御制《摩诃般若波罗蜜多心经》藏满蒙汉对照版，雍正元年十二月初八日制成。
*1948年[[第九世贡噶呼图克图|贡噶呼图克图]]于[[上海]]依藏文本作汉译本《薄伽梵母智慧到彼岸心经》。

1994年方广锠依《敦煌遗书》的《心经》异本作修订本《般若波罗蜜多心经》<ref>见于方广锠编著，般若心经译注集成，上海古籍出版社，1994。方广锠依据敦煌遗书「伯三九一九号」、「北李五三号」、「北始55号」、「北海七七号」、「斯五四四七号」、「伯三九零八号」、「伯三三三二号」等录文、[[校勘]]、标点而撰成此本。</ref>。

依梵文本所造的汉字音译本有：
*敦煌遗书S2464号「观自在菩萨与三藏法师玄奘亲教授梵本不润色·《唐梵翻对字音般若波罗蜜多心经》」<ref>据方广锠编著，《般若心经译注集成》11~12页记载，敦煌遗书心经部份共有五号，其中以S2464号最完整，收于《新修大正藏》第八册。敦煌遗书S2464号、房山石经藏不空、慈贤的汉字音译本，应是同本异译。</ref>，及S5648号。白石真道曾将此本还原成梵文。
*[[房山石经]]藏[[不空]]汉字音译本<ref>北京图书馆藏房山石经拓片录文－塔下九二五九</ref>。福井文雅曾将此本还原成梵文
*房山石经藏[[慈贤]]汉字音译本<ref>北京图书馆藏房山石经拓片录文－塔下八七一七</ref>。福井文雅曾将此本还原成梵文
*宋·兰溪大觉禅师，汉字音译本<ref>此经收于《日本大藏经》之《梵汉般若心经异本集》</ref>。此本于西元1246年（宋·宽元四年），兰溪大觉禅师自中国传到日本。
*《玄奘感观音亲授记梵文心经》，此本引自愣严解冤释结道场仪，为[[明]][[清]]时期云南阿咤力僧常用之科仪，不为历代《大藏经》所收，底本藏于[[云南]]图书馆<ref>方广锠编著，《藏外佛教文献》收录</ref>

=== 藏文本 ===
德格版《西藏大藏经》中，有两种明显不同的译本。其一是由印度[[堪布]][[无垢友]]（梵Vimalamitra）及译师宝车（藏Rin chen sde）比丘所翻译，经名《佛母般若波罗蜜多心经》，归入续部。另一版本，经名《圣佛母般若波罗蜜多心经》，译者佚名，归入般若部。均为广本。

敦煌藏文文献中，有第三种藏译本，经名《圣般若波罗蜜多心经》，为略本，收录在《敦煌[[大藏经]]》中，有20种抄本，内容大致相同。

༄༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། བྷ་ག་ཝ་ཏི་པྲ་ཛྙ་པ་ར་མི་ཏཱ་ཧྲི་ད་ཡ། །བོད་སྐད་དུ། །བཅོམ་ལྡན་འདས་མ་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པའི་སྙིང་པོ། བམ་པོ་གཅིག་གོ །འདི་སྐད་བདག་གིས་ཐོས་པ་དུས་གཅིག་ན། །བཅོམ་ལྡན་འདས་རྒྱལ་པོའི་ཁབ་བྱ་རྒོད་ཕུང་པོའི་རི་ལ་དགེ་སློང་གི་དགེ་འདུན་ ཆེན་པོ་དང་། །བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་དགེ་འདུན་ཆེན་པོ་དང་ཐབས་ཅིག་ཏུ་བཞུགས་ཏེ། །དེའི་ཚེ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཟབ་མོ་སྣང་བ་ཞེས་བྱ་བའི་ཆོས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་ཀྱི་ཏིང་ངེ་འཛིན་ལ་སྙོམས་པར་ཞུགས་སོ། །ཡང་དེའི་ཚེ་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་འཕགས་པ་སྤྱན་རས་གཟིགས་དབང་ཕྱུག་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཟབ་མོའི་སྤྱོད་པ་ཉིད་ལ་རྣམ་པར་བལྟ་ཞིང་ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་དེ་དག་ལ་ཡང་རང་བཞིན་གྱིས་སྟོང་པར་རྣམ་པར་བལྟའོ། །དེ་ནས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་མཐུས། །ཚེ་དང་ལྡན་པ་ཤཱ་རིའི་བུས་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་འཕགས་པ་སྤྱན་རས་གཟིགས་དབང་ཕྱུག་ལ་འདི་སྐད་ཅེས་སྨྲས་སོ། །རིགས་ཀྱི་བུ་གང་ལ་ལ་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་ཟབ་མོའི་སྤྱོད་པ་སྤྱད་པ་འདོད་པ་དེས་ཇི་ལྟར་བསླབ་པར་བྱ། །དེ་སྐད་ཅེས་སྨྲས་པ་དང་། བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་འཕགས་པ་སྤྱན་རས་གཟིགས་དབང་ཕྱུག་གིས་ཚེ་ དང་ལྡན་པ་ཤཱ་ར་དྭ་ཏའི་བུ་ལ་འདི་སྐད་ཅེས་སྨྲས་སོ། །ཤཱ་རིའི་བུ་རིགས་ཀྱི་བུའམ། རིགས་ཀྱི་བུ་མོ་གང་ལ་ལ་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཟབ་མོའི་སྤྱོད་པ་སྤྱད་པར་འདོད་པ་དེས་འདི་ལྟར་རྣམ་པར་བལྟ་བར་བྱ་སྟེ། །ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་དེ་དག་ཀྱང་རང་བཞིན་གྱིས་སྟོང་པར་རྣམ་པར་ཡང་དག་པར་རྗེས་སུ་ བལྟའོ། །གཟུགས་སྟོང་པའོ། སྟོང་པ་ཉིད་གཟུགས་སོ། །གཟུགས་ལས་སྟོང་པ་ཉིད་གཞན་མ་ཡིན། སྟོང་པ་ཉིད་ལས་ཀྱང་གཟུགས་གཞན་མ་ཡིན་ནོ། །དེ་བཞིན་དུ་ཚོར་བ་དང་། །འདུ་ཤེས་དང་། འདུ་བྱེད་དང་། རྣམ་པར་ཤེས་པ་རྣམས་སྟོང་པའོ། །ཤཱ་ཏིའི་བུ། །དེ་ལྟར་ཆོས་ཐམས་ཅད་སྟོང་པ་ཉིད་དེ། མཚན་ཉིད་མེད་པ། མ་སྐྱེས་པ། །མ་འགགས་པ། དྲི་མ་མེདཔ། དྲི་མ་དང་བྲལ་བ་མེད་པ། །བྲི་བ་མེད་པ། གང་བ་མེད་པའོ། །ཤཱ་རིའི་བུ། དེ་ལྟ་བས་ན་སྟོང་པ་ཉིད་ལ་གཟུགས་མེད། ཚོར་བ་མེད། །འདུ་ཤེས་མེད། འདུ་བྱེད་མེད། རྣམ་པར་ཤེས་པ་མེད། མིག་མེད། རྣ་བ་མེད། སྣ་མེད། ལྕེ་མེད། ལུས་མེད། ཡིད་མེད། གཟུགས་མེད། སྒྲ་མེད། དྲི་མེད། རོ་མེད། རེག་བྱ་མེད། ཆོས་མེད་དོ། །མིག་གི་ཁམས་མེད་པ་ནས་ཡིད་ཀྱི་ཁམས་མེད། །ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་ཀྱི་བར་དུའང་མེད་དོ། །མ་རིག་པ་མེད། །མ་རིག་པ་ཟད་པ་མེད་པ་ནས་རྒ་ཤི་་མེད། །རྒ་ཤི་ཟད་པའི་བར་དུའང་མེད་དོ། དེ་བཞིན་དུ་སྡུག་བསྔལ་བ་དང་། ཀུན་འབྱུང་བ་དང་། འགོག་པ་དང་། ལམ་མེད། ཡེ་ཤེས་མེད། ཐོབ་པ་མེད། མ་ཐོབ་པའང་མེད་དོ། །ཤཱ་རིའི་བུ། དེ་ལྟ་བས་ན་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་རྣམས་ཐོབ་པ་མེད་པའི་ཕྱིར། ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་ལ་བརྟེན་ཅིང་གནས་ཏེ་སེམས་ལ་སྒྲིབ་པ་མེད་པས་ སྐྲག་པ་མེད་དེ། ཕྱིན་ཅི་ལོག་ལས་ཤིན་ཏུ་འདས་ནས་མྱ་ངན་ལས་འདས་པར་མཐར་ཕྱིན་ཏོ། །དུས་གསུམ་དུ་རྣམ་པར་བཞུགས་པའི་སངས་རྒྱས་ཐམས་ཅད་ཀྱང་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་ལ་བརྟེན་ནས་བླ་ན་མེད་པ་ཡང་དག་པར་རྫོགས་པའི་བྱང་ཆུབ་ཏུ་མངོན་པར་རྫོགས་པར་སངས་རྒྱས་སོ། །དེ་ལྟ་བས་ན་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པའི་སྔགས། རིག་པ་ཆེན་པོའི་སྔགས། བླ་ན་མེད་པའི་སྔགས། མི་མཉམ་པ་དང་མཉམ་པར་བྱེད་པའི་སྔགས། མི་རྫུན་པས་ན་བདེན་པར་ཤེས་པར་བྱ་སྟེ། ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པའི་སྔགས་སྨྲས་པ། ཏདྱ་ཐཱ། ག་ཏེ་ག་ཏེ་པཱ་ར་ག་ཏེ་པཱ་ར་སཾ་ག་ཏེ་བོ་དྷི་སྭ་ཧཱ། ཤཱ་རིའི་བུ་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་དེ་ལྟར་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ ཕྱིན་པ་ཟབ་མོ་ལ་བསླབ་པར་བྱའོ། །དེ་ནས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཏིང་ངེ་འཛིན་དེ་ལས་བཞེངས་ཏེ་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་ དཔའ་ཆེན་པོས་འཕགས་པ་སྤྱན་རས་དབང་ཕྱུག་ལ་ལེགས་སོ་ཞེས་བྱ་བ་བྱིན་ནས། ལེགས་སོ། །ལེགས་སོ། རིགས་ཀྱི་བུ། དེ་དེ་བཞིན་ཏེ། ཇི་ལྟར་ཁྱོད་ཀྱིས་བསྟན་པ་བཞིན་དུ་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་ཟབ་མོ་ལ་སྤྱད་པར་བྱ་སྟེ། དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་རྣམས་ཀྱང་རྗེས་སུ་ཡི་རང་ངོ་། །བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་དེ་སྐད་ཅེས་བཀའ་སྩལ་ནས། ཚེ་དང་ལྡན་པ་ཤཱ་ར་དྭ་ཏིའི་བུ་དང་། བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་སྤྱན་རས་གཟིགས་དབང་ཕྱུག་དང་། ཐམས་ཅད་དང་ལྡན་པའི་འཁོར་དེ་དག་དང་། །ལྷ་དང་། མི་དང་། ལྷ་མ་ཡིན་དང་། དྲི་ཟར་བཅས་པའི་འཇིག་རྟེན་ཡི་རངས་ཏེ། བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་གསུངས་པ་ལ་མངོན་པར་བསྟོད་དོ། །འཕགས་པ་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པའི་སྙིང་པོ་རྫོགས་སོ། །

=== 英译本 ===
最早的英译本是毕尔（Samuel Beal）于1864年依玄奘汉译本所译。

穆勒（Max Muller）于1884年将梵文本转写成天城体及罗马拼音，并首次将广本及略本梵文心经译成英文传至欧美国家。穆勒转译时间早，且当时英文的佛教用词尚未固定，故此译本以今日标准看并非佳作，但这无损於穆勒在心经研究史上的地位。

1957年及1967年，[[爱德华·孔兹]]（Edward Conze）[[校对|校订]]广本及略本梵文心经，并译成英文。孔兹是二十世纪欧美研究般若经典最出色的学者，其心经译本几乎被当成标准本，地位等同玄奘译本在汉字文化区的地位。

=== 其他语文译本 ===
其他语言译本多依梵文译本、玄奘汉译本、藏文译本而译。

* 德译本：1960年何内等三人（I. B. Horner，D. Snellgrove，A. Waley）依孔睿[[校对|校订]]本及略本梵文心经，译成德文。1982年法勇比丘（Bhikkhu Dharmaviro）依玄奘汉译本作德译本。

* 法译本：1984年吴其昱依玄奘汉译本作法译本。

* 日译本：1972年松原泰道依梵文本作现代日语译本<ref>松原泰道著《般若心经入门》，此书自1972年初版至1993年，21年间即发行了24版，可见此书在日本相当流通。此书在台湾有中译本，松原泰道著，正醒法师译，《般若心经入门》，1980，台中、慈明杂志社。</ref>。1977年榊亮三郎依法隆寺修订梵文本作日文意译本。
1988年白石真道依修订梵文广、略本作日译本。昭和16年，高岛米峰、清泉芳严依法月、般若共利、智慧轮、施护、法成等汉译本作日译本。昭和52年，寺本婉雅依藏文本作日译本。

* 俄译本：1989年，切连契耶夫（Terentyev A. A.）作俄译本。

* 韩译本：1994年，越祖，宋醉玄著《般若心经讲论》，依鸠摩罗什、玄奘、法月等汉译广、略本心经作韩文音译及意译。

* 越南文：[[净行法师|净行法师]]依玄奘汉译本作越文音译及意译本。

* 荷译本：Rob Janssen依梵文本作荷兰文译本。 

* 泰译本：2011年，崇圣大乘佛经中泰翻译组（The Chinese-Thai Mahāyāna Sūtra Translation Project in Honour of His Majesty the King：โครงการแปลพระสูตรมหายานจีน-ไทยเฉลิมพระเกียรติ）依鸠摩罗什、玄奘、法月、般若共利言等、智慧轮、施护、法成等汉译本作泰译本。

== 《心经》相关疏注 ==
由[[印度]]论师所造的《心经》释论，现存于《西藏大藏经》的有八篇<ref>Donald S.Lopez，Jr.,Elaborations on Emptiness，Uses of The Heart Sutra，Princeton University Press，1992。此书将八篇释论译成英文集结成书。谈锡永编著的《心经内义与究竟义》书中，则有吉祥狮子、无垢友、阿底峡所撰释论的中译本。</ref>：
*《般若心经注·密咒道释》，[[吉祥狮子]]撰
*《圣般若波罗蜜多心经广释》，[[无垢友]]撰
*《般若波罗蜜多心经释》，[[莲花戒]]撰
*《般若心经注》，[[阿底峡]]撰
*《般若波罗蜜多心经法义遍知》，摩诃阇那撰
*《薄伽梵母般若波罗蜜多心经广释·法义明灯》，金刚手撰
*《圣般若波罗蜜多心经广释》，善军撰
*《圣般若波罗蜜多心经释》，智友撰

中国历代高僧大德对心经的疏注甚多，以下举例部分最通行的版本：
*《般若波罗蜜多心经幽赞》唐·[[窥基]]撰
*《佛说般若波罗蜜多心经赞》唐·西明寺沙门圆测撰
*《般若心经疏》唐·靖迈撰
*《般若波罗蜜多心经略疏》唐·法藏撰
*《心经直说》明·[[憨山德清|德清]]撰
*《心经说》明·[[紫柏真可|紫柏]]撰
*《心经要解》明·[[蕅益智旭]]撰

== 内容 ==
=== 梵语原文 ===
<div style="background:#fff;font:serif;border:#cc6 2px inset;padding:0.5em">
आर्यावलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो गंभीरायां प्रज्ञापारमितायां चर्यां चरमाणो व्यवलोकयति स्म । पंचस्कन्धाः । तांश्च स्वभावशून्यान्पश्यति स्म । इह शारिपुत्र रूपं शून्यता शून्यतैव रूपं रूपान्न पृथक्शून्यता शून्यताया न पृथग्रूपं यद्रूपं सा शून्यता या शून्यता तद्रूपं । एवमेव वेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानि । इह शारिपुत्र सर्वधर्माः शून्यतालक्षणा अनुत्पन्ना अनिरुद्धा अमला न विमला नोना न परिपूर्णाः । तस्माच्छारिपुत्र शून्यतायां न रूपं न वेदना न संज्ञा न संस्कारा न विज्ञानानि । न चक्षुःश्रोत्रघ्राणजिह्वाकायमनांसी । न रूपशब्दगंधरसस्प्रष्टव्यधर्माः । न चक्षुर्धातुर्यावन्न मनोविज्ञानधातुः । न विद्या नाविद्या न विद्याक्षयो नाविद्याक्षयो यावन्न जरामरणं न जरामरणक्षयो न दुःखसमुदयनिरोधमार्गा न ज्ञानं न प्राप्तिः ॥ तस्मादप्राप्तित्वाद्बोधिसत्त्वाणां प्रज्ञापारमितामाश्रित्य विहरत्यचित्तावरणः । चित्तावरणनास्तित्वादत्रस्तो विपर्यासातिक्रान्तो निष्ठनिर्वाणः ।। त्र्यध्वव्यवस्थिताः सर्वबुद्धाः प्रज्ञापारमितामाश्रित्यानुत्तरां सम्यक्सम्बोधिमभिसंबुद्धाः ।। तस्माज्ज्ञातव्यं प्रज्ञापारमिता महामन्त्रो महाविद्यामन्त्रो ऽनुत्तरमन्त्रो ऽसमसममन्त्रः सर्वदुःखप्रशमनः । सत्यममिथ्यत्वात् । प्रज्ञपारमितायामुक्तो मन्त्रः । तद्यथा गते गते पारगते पारसंगते बोधि स्वाहा ।। इति प्रज्ञापारमिताहृदयं समाप्तम्
</div>

【罗马字】

atha prajñāpāramitāhṛdayasūtram ¦ namaḥ sarvajñāya ¦ āryavalokiteśvaro bodhisattvo gaṃbhīrāyāṃ prajñāpāramitāyāṃ caryāṃ caramāṇo vyavalokayati sma ¦ paṃcaskandhāḥ ¦ tāṃś ca svabhāvaśūnyān paśyati sma ¦ iha śāriputra rūpaṃ śūnyatā śūnyataiva rūpaṃ rūpān na pṛthak śūnyatā śūnyatāyā na pṛthag rūpaṃ yad rūpaṃ sā śūnyatā yā śūnyatā tad rūpaṃ ¦ evam eva vedanāsaṃjñāsaṃskāravijñānāni ¦ iha śāriputra sarvadharmāḥ śūnyatālakṣaṇā anutpannā aniruddhā amalā na vimalā nonā na paripūrṇāḥ ¦ tasmāc chāriputra śūnyatāyāṃ na rūpaṃ na vedanā na saṃjñā na saṃskārā na vijñānāni ¦ na cakṣuḥśrotraghrāṇajihvākāyamanāṃsī ¦ na rūpaśabdagaṃdharasaspraṣṭavyadharmāḥ ¦ na cakṣurdhātur yāvan na manovijñānadhātuḥ ¦ na vidyā nāvidyā na vidyākṣayo nāvidyākṣayo yāvan na jarāmaraṇaṃ na jarāmaraṇakṣayo na duḥkhasamudayanirodhamārgā na jñānaṃ na prāptiḥ ¦ tasmād aprāptitvād bodhisattvāṇāṃ prajñāpāramitām āśritya viharaty acittāvaraṇaḥ ¦ cittāvaraṇanāstitvād atrasto viparyāsātikrānto niṣṭhanirvāṇaḥ ¦ tryadhvavyavasthitāḥ sarvabuddhāḥ prajñāpāramitām āśrityānuttarāṃ samyaksambodhim abhisaṃbuddhāḥ ¦ tasmāj jñātavyaṃ prajñāpāramitā mahāmantro mahavidyāmantro 'nuttaramantro 'samasamamantraḥ sarvaduḥkhapraśamanaḥ ¦ satyam amithyatvāt ¦ prajñapāramitāyām ukto mantraḥ ¦ tadyathā gate gate pāragate pārasaṃgate bodhi svāhā ¦ iti prajñāpāramitāhṛdayaṃ samāptam

=== 经名 ===
整段话的概略意思是“透过心量广大的通达智慧，而超脱世俗困苦的根本途径”。

*“[[摩诃]]”：无边无际的大、心量广大<ref>[[禅宗]]六祖[[惠能]]对于摩诃般若波罗蜜的意思，见《[[惠能|六祖坛经]]》。</ref>。比喻宇宙万物大自然之间的规律与特质。
*“[[般若]]”为[[梵语]]prajñā音译，指通达妙智慧；人之所以愚痴，就是因为没有空性的智慧。读般若心经，就是为了通达空性的智慧。依大般若经记载，般若为诸法性与相皆不可得。
*“[[波罗蜜多]]”为[[梵语]]pāramitā音译，指到彼岸或圆满成就。
*“心”：根本、核心、精髓。一方面表示内容所探讨的主体重心，另一方面也表示全篇内容的重要性。
*“[[经]]”：字义是线、路、径，引申为经典。代表前人走过的路途、独特而深入的经历或见解，借口述语言或文字记载来传承后世，以供人们做为参考指引。<!--[[禅宗]]六祖[[惠能]]对于摩诃般若波罗蜜的意思[[Wikisource:般若品第二|有相关的解说]]（连结有误，改为外部连结），见《[[惠能|六祖坛经]]》。-->

=== 译文 ===
[[观世音菩萨|观自在菩萨]]，行深[[般若]][[波罗蜜|波罗蜜多]]时，照见[[蕴 (佛教)|五蕴]]皆[[空性|空]]，度一切苦厄。[[舍利弗|舍利子]]，[[色 (佛教)|色]]不异空，空不异色；色即是空，空即是色。[[蕴 (佛教)|受]]、[[蕴 (佛教)|想]]、[[蕴 (佛教)|行]]、[[蕴 (佛教)|识]]，亦复如是。舍利子，是诸法空相，不生不灭，不垢不净，不增不减，是故空中无色，无受、想、行、识；无[[六根|眼]]、[[六根|耳]]、[[六根|鼻]]、[[六根|舌]]、[[六根|身]]、[[六根|意]]；无[[六尘|色]]、[[六尘|声]]、[[六尘|香]]、[[六尘|味]]、[[六尘|触]]、[[六尘|法]]；无[[界 (佛教)#十八界|眼界]]，乃至无[[界 (佛教)#十八界|意识界]]；无[[无明]]，亦无无明尽；乃至无[[老死]]，亦无老死尽。无[[四谛|苦]]、[[四谛|集]]、[[四谛|灭]]、[[四谛|道]]，无智亦无得。以无所得故，[[菩萨|菩提萨埵]]，依[[般若]][[波罗蜜|波罗蜜多]]故，心无罣碍，无罣碍故，无有恐怖，远离颠倒梦想，究竟[[涅槃]]。三世诸佛，依[[般若]][[波罗蜜|波罗蜜多]]故，得[[无上正等正觉|阿耨多罗三藐三菩提]]。故知[[般若]][[波罗蜜|波罗蜜多]]，是大神咒，是大明咒，是无上咒，是无等等咒，能除一切苦，真实不虚。故说[[般若]][[波罗蜜|波罗蜜多]]咒，即说咒曰：“[[揭谛]]、揭谛，[[波罗]]揭谛，[[波罗僧]]揭谛，[[觉 (佛教)|菩提]][[萨婆诃]]。”|[[玄奘|玄奘法师]]译|[[般若]][[波罗蜜|波罗蜜多]]心经

*《心经》经文以「[[观世音菩萨|观自在菩萨]]」开头，以「菩提萨婆诃」结尾。“[[观自在菩萨]]”：应是一位菩萨的名字，依照大般若经里，有常精进菩萨，大勇猛菩萨，观自在菩萨与诸多大菩萨并列研判，其梵文为[Avalokiteśvara]，“[[萨婆诃]]”为祝颂语，与经文开头相呼应。

*“[[舍利弗|舍利子]]”即[[舍利弗]]，是《心经》全文字词其中之一。<ref>[[舍利弗]]为[[十大弟子]]之一（一名“舍利子”）。</ref>
==注释==

[[Category:净名百科]]
[[Category:三时教法]]
[[Category:楞伽经导读]]
[[Category:楞伽经导读007]]
[[Category:楞伽经辅导]]
[[Category:楞伽经词汇扩展]]
[[Category:维基百科]]
[[Category:百科词条]]
[[Category:中文词条]]